Süreç Yeterliliği: Altı – Sigma Metodolojisi

Süleyman DEMİR

Altı Sigma metodolojisi değişkenler kontrol edilebildiği takdirde tüm süreçte sıfır hataya ulaşılabileceği varsayımına dayanan, tüketici memnuniyetinin artırılması, hataların azaltılması, çıktıların iyileştirilmesi, iş verimliliğinin yükseltilmesi hedefleri olan, yönetimsel ve kültürel bir değişim programı; süreç değişkenlerine odaklı, süreç performansı hakkında bilgi sağlayan ve istatistiksel hesaplamalara dayanan bir kalite yönetim aracıdır. Altı Sigma metodolojisinde değişkenliklerin yanlışların temel kaynağı olduğu kabul edilir. Temel gösterge süreç sigma düzeyidir. Altı Sigma metodolojisinde süreç performansı, süreç sigma düzeylerinden belirlenen kalitesizlik maliyetlerine göre değerlendirilir ve iyileştirmede bu kalitesizlik maliyetlerinin azaltılması hedeflenir.

Altı Sigma Kalite Yönetimi süreç performansının ölçülmesini hedefler. Sürecin ölçülmesi için iki farklı yöntem uygulanabilir. Bunlardan biri süreç sonunda oluşan hatalı ürünleri saptamak, diğeri ise sürecin değişkenliğini (varyasyon) ölçerek oluşabilecek hataları öngörme yöntemidir. İlk yaklaşımda süreç gözlenir ve hatalar sayılır, milyonda hata (DPM) hesaplanır ve milyonda hata Sigma düzeyine dönüştürülür. Bu yöntem sonucun ölçümüdür ve verilerin toplanması ve analiz edilmesi yoğun çaba ve zaman gerektirir. Süreç değişkenliğinin ölçümü tekrarlayan ölçümlerle sağlanabilir. Bu yaklaşım rutin işlem ve üretim öncesi süreç performansının planlanması, tasarlanması, değerlendirilmesi ve uygun hale getirilmesi için daha avantajlıdır. Her iki uygulamada da değişkenlere göre kabul edilebilir sınırlar/tolerans ölçüleri belirlenmelidir.

Sigma seviyesiyle ürün başına hata, kalitesizlik maliyeti, çevrim zamanı ve verimlilik gibi özellikler arasında sıkı bir ilişki bulunmaktadır. Sigma düzeyinin artması hata olasılığının düşmesi demektir. Burada hata kavramı son üründe oluşan hatayı değil sürecin her bir aşamasında oluşan hata toplamını ifade etmektedir. Örneğin 2 sigma yeterliliğine sahip bir süreçte toplam milyonda 308 000 hata olma olasılığı varken 6 sigma yeterliliğine sahip bir süreçte milyonda hata olasılığı yalnızca 3.4’tür. Altı Sigma metodolojisinde ideal süreç sigma düzeyi 6’dır. Altı Sigma metodolojisine göre sürecin sigma düzeyi 6 olunca kalitesizlik maliyeti de %5’in altında olmaktadır (Tablo 6.1). Milyonda hata olasılığı ile sigma düzeyleri arasında parabolik bir ilişki vardır. 2 sigmadan 3 sigmaya çıkmak için 5 kat; 3 sigmadan 4 sigmaya çıkmak için 26 kat; 5 sigmadan 6 sigmaya çıkmak için 68 kat iyileştirme yapılmalıdır. Bu bağlamda, süreç sigma düzeyleri kalitesizlik maliyetlerinin tek rakamla ifade edilmesi açısından çok yararlı göstergelerdir.

Altı Sigma metodolojisini ilk yaşama geçiren Motorola’nın milyarlarca dolarlık kazancı; daha sonra uygulayanların da aynı orandaki kazançları Altı Sigma kalite könetim aracının yaygın kullanılmasını sağlamıştır. Sağlık hizmetlerinde de yararlılığı kanıtlanarak, zaman kaybını ve israfı engellemeye dayalı “yalın yönetim” ile birlikte uygulamalar hızla yaygınlaşmaktadır. Özellikle, klinik laboratuvarlar en kolay uygulanabileceği alanlardandır ve çok sayıda uygulamalar ve öneriler vardır.


Tablo 6.1. Sigma Tablosu (1.5s sapmalı sürece göre)

Sigma Düzeyi	Toplam Süreç Verimliliği	Milyonda Hata	Cp	Kalitesizlik Maliyeti
2,0	0,691	308 540	0,67	%50
2,5	0,840	160 000	0,83	%40
3,1	0,945	55 000	1,03	%30
3,55	0,980	20 000	1,18	%20
4,60	0,999	1 000	1,53	%10
4,98	0,99975	250	1,66	%5
6.00	0,9999966	3,4	2,00	<%5

Altı Sigma yaklaşımı

Altı Sigma metodolojisi, süreç performansının sigma düzeylerine göre belirtilmesi temeline dayanır. Sigma düzeyi ile her test sonucu başına hata, kalitesizlik maliyeti (tekrarlar, kaybedilen süre, yanlış tedavi, morbidite ve mortalite vb.) ve verimlilik gibi karakteristikler arasında sıkı ilişki bulunur. Sigma popülasyon dağılımı ile ilişkili istatistiksel yayılım ölçüsüdür. Normal dağılım gösteren ardışık ölçüm sonuçlarının standart sapma katları hedef dağılım aralığına göre değerlendirilir. Altı Sigma sistemi proje ile başlatılır. Tanımla, ölç, analiz et, iyileştir ve kontrol et yaklaşımına uygun olarak ilk aşamada projenin temel alındığı problem tanımlanır. Süreç ve süreçten beklentiler açıklanır. Klinik laboratuvar için bu analitik süreçtir. Bu süreçten beklentiler de doğru ve güvenilir test sonuçlarının elde edilmesidir. Kalite kontrol prosedürlerinin hata saptama kapasitelerini artırmak üzere iyileştirilmeleri laboratuvarlarda test sürecinin performansını etkileyecektir. Doğru kalite kontrol prosedürlerinin seçilmesiyle, hataların saptanmasındaki iyileşme hatalı test sonucu sayısını azaltacaktır. Bunun sağlanabilmesi için sürekli uygulanmakta olan iç kalite kontrol (İKK) ve kalite değerlendirme programlarından doğruluk ve tekrarlanabilirlik ölçütleri olan “bias” ve standart sapma değerleri elde edilmektedir. Süreç sigma düzeylerinin hesaplanmasında da bu ölçütlerden yararlanılmaktadır. Bu bağlamda, Altı Sigma tekniğinin analitik sürece kolayca uygulanabileceği gözlenmektedir. Uygun tasarlanmış bir kontrol prosedürü yanlış redleri, tekrar edilen test sayısını, sorunla uğraşılan zamanı, test sonuçlarının verilmesinde kesintiler ve gecikmeleri azaltacaktır. Doktor ve hastaların bu hızlı ve doğru test sonuçlarından memnuniyetleri artacaktır. Yetersiz ve aşırı yapılan kalite kontrolün laboratuvara bir finansal yükü vardır. Altı Sigma test sürecinin kalitesini iyileştirmek, üretkenliğini artırmak ve maliyeti azaltmak üzere yönetimi için yardımcı olur.

Genel olarak süreç sigma düzeyi önce süreç yeterlilik indekslerinin hesaplanması ve Sigma Dönüştürme Tabloları veya hesaplama araçlarıyla süreç sigma düzeylerine dönüştürülmesi ile saptanır. Süreç yeterliliği süreç yeterlilik ve/veya süreç performans indeksleri ile gösterilmektedir. Süreç sigma düzeyi ise süreç yeterliliğinin veya süreç performansının tek rakamla ifadesidir. Süreç yeterlilik indeksleri istatistik paketlerinde geliştirilmiş programlarla hesaplanabilmekte ve Sigma Dönüştürme Tablolarıyla süreç sigma düzeyine çevrilmektedir. Klinik laboratuvarlarda iç kalite kontrol sonuçlarından elde edilen verilerle hesaplanabilmektedir.

Süreç yeterliliği sürecin merkeziliği (bias) ve değişkenliği (standart sapma) ile ilişkili ürünün tolerans spesifikasyonununun nasıl olacağıyla ilgili endüstriyal bir terimdir. Yüksek yeterlilik sürecin tolerans spesifikasyonları içinde ürün üretebileceği anlamına gelir. Düşük yeterliliğe sahip bir süreç muhtemelen tolerans spesifikasyonları dışında (örn. Hatalı ürünler) üretecektir.

Þekil 6.1. Analitik süreç değişkenlikleri dağılımının incelenmesi ve süreç yeterlilik indeksleri. ±TEa Kabul edilen hedef aralıktır. 6-Sigma metodolojisine göre kabul edilen hedef aralık 12s’tir. X hedef ortalamaya eşit olduğu zaman Cpk=6s/3s=2’dir. Ortalamanın merkezden 1.5s’lik sapmış olduğu durumda ise Cpk=4.5s/3s=1.5 olarak hesaplanır. 1.5s sapmalı süreç, 6 Sigma yaklaşımında MFYO=3.4 olan süreçlerdir.



Süreç yeterliliğinin ölçümü Cpk ile ifade edilir ve Cpk = (Tolerans spesifikasyonu - bias)/3SD ile hesaplanır.

· Eğer tolerans spesifikasyonu %12, SD %2 ve Bias %0.0 ise, Cpk 2.00 olacaktır. Bu ideal yeterlilik olarak düşünülür, SD’nın 6 ile çarpımı tolerans spesifikasyonu içinde kaldığından altı sigma sürece denk gelir.

· Eğer tolerans spesifikasyonu %12, SD %4 ve Bias %0.0 ise, Cpk 1.00 olacaktır. Bu minimum yeterlilik olarak düşünülür, Üç sigma sürece denk gelir.

· Eğer tolerans spesifikasyonu %12, SD %2 ve Bias %3.0 ise, Cpk 1.50 olacaktır. Süreç yeterliliğindeki 1.5 sigmalık bias süreç yeterliliğini azaltacak ve 4.5 sigma sürece denk gelecektir. Bu yeterince kontrol edildiğinde iyi bir üretim süreci olarak düşünülür ancak mümkün olduğunca bias elimine edilmelidir.

Cpm diğer bir yeterlilik indeksidir. Üst ve alt tolerans sınırları arasındaki farkın 6 Sigma Cpm’ya bölümü ile elde edilir. Cpm izin verilen sınırın 6s’e bölünmesi; Cpk ise üst ve alt sınırların ortalamadan uzaklıklarının 3s’e bölünmesi ile elde edilir. Cpm ortalamanın hedef ortalama ile aynı olduğu veya “bias”ı 0 olan süreçler içindir. Cpk ise ortalamanın da hesaba katıldığı indekstir. Ancak “bias”ın 0 (ortalama hedef ortalamaya eşit) olduğu süreçlerde Cp = Cpk’dir. Altı sigmalı süreçler için ideal Cpm=2 olarak hesaplanır. Elde edilen ortalama hedef ortalamaya eşit ise kabul edilebilir alt ve üst sınırlar 6s olacağından Cpk da (6s/3s) = 2 olarak bulunur. Hedef ortalamadan 1.5s’lik sapma için Cpk=1.5 olarak hesaplanır. Bu da 1.5s sapmalı süreçler için ideal olan yeterlilik indeksidir.



Süreç Sigma Düzeyinin Hesaplanması

Klinik laboratuvar testlerinin ölçümlerindeki temel analitik kriterler doğruluk ve tekrarlanabilirliktir. Ölçüleri de, sırasıyla “bias” ve standart sapmadır. Hedeflenen dağılım aralığı kabul edilebilir toplam hata (TEa) veya AB’de önerilen biyolojik değişkenlik katsayıları temel alınarak belirlenmektedir. Westgard’ın önerisinde hedef aralık kabul edilebilir toplam hataya göre belirlenir. Buna göre analitik sürecin sigma düzeyi her analit için Süreç sigma = (TEa –“bias”)/SD veya Süreç sigma = (%TEa –%“bias”)/CV formülleriyle hesaplanabilir.

Altı Sigma Kalite Yönetimi kesinlik hedefini TEa/6 ve doğruluk hedefini 1.5(TEa/6) veya TEa/4 olarak koymaktadır.

TEa > bias + 4SD, bias sıfır olduğunda dört sigmaya karşılık gelir,örn.,TEa %12, bias %0 ve SD %3 ise, Cpk 1.33 (kontrol edilebilir yeterlilik) olacaktır.
TEa > bias + 3SD, bias sıfır olduğunda üç sigmaya karşılık gelir,örn.,TEa %12, bias %0 ve SD %4 ise, Cpk 1.00 (minimal yeterlilik) olacaktır.
TEa > bias + 2SD, bias sıfır olduğunda iki sigmaya karşılık gelir,örn.,TEa %12, bias %0 ve SD %6 ise, Cpk 0.67 (kabul edilemez yeterlilik) olacaktır.
Laboratuvarlar yöntem geçerliliği çalışmaları yaptıklarında süreç yeterliliğini değerlendirirler. Buna rağmen, Cpk gibi bir indeks hesaplanmaz, izin verilebilen toplam hatayla kıyaslamak üzere doğruluk ve tekrarlanabilirlik kullanılır. Genel olarak kullanılan TE kriterleri TEa > bias + 4SD, TEa > bias + 3SD ve TEa > bias + 2SD’yı içerir.

Klinik laboratuvarlarda Süreç sigma düzeyleri OPSpecs Grafikleri üzerinde de değerlendirilebilmektedir. Laboratuvar İKK veya yöntem değerlendirme sonuçlarından elde edilen %“bias” ve %CV değerlerine göre testin süreç sigma düzeyi belirlenebilmektedir. Grafikler süreç sigma düzeyinin değerlendirilmesinde diğer yollara göre daha kolay görünmektedir.





Þekil 6.2. Süreç sigmanın OPSpecs Grafiklerinde gösterilmesi. İzin verilebilir toplam hata y eksenine, izin verilebilir hatanın yarısına denk gelen %CV x eksenine işaretlenir. %TEa’nın 2,3,4,5 ve altıya bölünmeleriyle elde edilen %CV değerlerine %TEa’dan çizilen doğrular sırasıyla 6, 5, 4, 3 ve 2 sigmayı gösterir. Elde ettiğimiz operasyon noktasına en yakın doğruya ait sigma bizim süreç sigma düzeyimizi verir.



Kalite kontrol prosedürlerinin seçimi ve tasarlanmasında kullanılan bir laboratuvar ölçüm sistemi de kritik sistematik hatadır. DSEcrit, test için tolerans veya kalite gereksiniminden ve yöntem için gözlenen doğruluk ve tekrarlanabilirlikten aşağıdaki gibi hesaplanabilir:

DSEcrit = [(TEa – bias)/s] - z

Burada TEa izin verilebilir toplam hata, bias yöntemin doğruluğundan sapma, s tekrarlanabilirliğinin ölçüsü ve z çalışmanın reddedilmesi gereken maksimum hata oranını gösteren bir değerdir. Bu z-değeri sıklıkla 1.65’e ayarlanır, bu hata oranının %5’e ulaştığı zaman çalışmanın reddedileceğini gösterir. Daha düşük maksimum hata oranında çalışmayı reddettirecek diğer z-değerleri seçilebilir, örn. 2.58 z-değeri çalışmanın red koşulu olarak %1 maksimum hata oranını belirtir. Bias %0.0, s %2.0 ve TEa %12 olduğunda DSEcrit, 4.35s olacaktır. Bu yöntemin standart sapmasında 4.35 katlık sapmanın kalite kontrol prosedürüyle saptanabileceğini gösterir. Standart sapmanın katları olarak ifade edildiğinden altı sigmayla benzerlik gösterir.

Sağlık hizmetlerinde sıfır hata hedeflenir. Ancak dinamik bir sektör olması ve çok sayıda değişkenliğin etkisi altında bulunması bu hedefe ulaşmayı zorlaştırmaktadır. Özellikle, her hasta boyutunda tüm etkenlerin (değişkenlerin) kontrol edilmesi mümkün olamamaktadır. Bu bağlamda değerlendirildiğinde Altı Sigma kalite yönetimi oldukça avantaj sağlamaktadır. Süreç temelli olması, özellikle bir sürecin ana değişkenlerine/hata kaynaklarına odaklı projelerle süreç performansı hakkında genel bir bilgi sağlaması açısından yararlıdır. Özellikle laboratuvar tıbbına uygulanabilme avantajlarından yararlanılması, tüm hastane genelinde uygulanmasına öncülük edilmesi için yapılandırılmış eğitimlerin uygulanması önerilmektedir.

 

Comments: (0)